Przy umowach najmu trwających kilka czy kilkanaście lat z całą pewnością z upływem czasu sytuacja rynkowa uległa zmianie. Właściciel może w pewnym momencie stanąć przed koniecznością podwyższenia najemcy czynszu. To nie tylko potencjalne źródło konfliktu, ale też pułapka, która przy najmniejszym błędzie spowoduje nieskuteczność podwyżki.
Uwaga, niniejszy wpis dotyczy tylko umów najmu lokalu mieszkalnego, która nie jest umową najmu okazjonalnego lokalu albo umową najmu instytucjonalnego lokalu. W tych umowach stosuje się zupełnie inny tryb wprowadzenia podwyżek. O tym napiszę innym razem.
Spis treści
Lepiej spróbuj najpierw się porozumieć
Zgoda buduje, niezgoda rujnuje. Myślę, że każdy się ze mną zgodzi, że jeżeli pożądany efekt uzyskamy w drodze porozumienia to dużo łatwiej jest zaakceptować nieco gorsze dla nas warunki. Z tego względu powinieneś preferować przede wszystkim wprowadzenie podwyżki w drodze aneksu. Oczywiście by go obie strony podpisały, musi ten fakt być poprzedzony negocjacjami. Tematem tego wpis nie jest sztuka negocjacji, więc ograniczę się tylko do zwrócenia uwagi na dwa bardzo istotne zagadnienia:
- Zawsze sporządź pisemny aneks do umowy i koniecznie podpiszcie go wspólnie z najemcą. Nigdy nie wprowadzaj zmian w umowie w drodze ustaleń ustnych czy nawet mailowych. Forma pisemna to albo podpisany dokument papierowy albo ewentualnie dokument opatrzony kwalifikowanym podpisem cyfrowym, ale zapewne Twój najemca takim nie dysponuje, a Ty zapewne też go nie masz.
- W aneksie koniecznie wpisz nową wysokość czynszu i nie zapomnij wskazać, od jakiego dnia obowiązuje nowa stawka. Wiele aneksów pomija ten drugi aspekt i wątpliwości interpretacyjne gotowe.
Informacje wstępne o podwyżce czynszu w drodze wypowiedzenia
Jeżeli wynajmujesz lokal mieszkalny i nie korzystasz z umowy najmu okazjonalnego lokalu albo w umowy najmu instytucjonalnego lokalu to proces wprowadzenia podwyżki czynszu jest bardzo sformalizowany. Trzeba przy tym bardzo skrupulatnie przestrzegać ustanowionej w przepisach procedury. Nieprzestrzeganie procedury zakreślonej w art. 8a ustawy o ochronie praw lokatorów może doprowadzić do nieważności podwyżki, a w konsekwencji stracisz cenny czas, ponieważ cały proces trzeba będzie przeprowadzić od początku.
Zasady podwyższania czynszu w umowach najmu lokali mieszkalnych zawartych na zasadach ogólnych w bardzo wysokim stopniu ograniczają uprawnienia wynajmującego. Ograniczenia te znowu wynikają z zapisów ustawy o ochronie praw lokatorów. Dodatkowe ograniczenia obejmują między innymi:
- wydłużenie minimalnego okresu wypowiedzenia,
- zastosowanie szczególnej formy wypowiedzenia,
- konieczność szczegółowego uzasadnienia przyczyn podwyższenia czynszu,
- ograniczenie częstotliwości podwyżek,
- możliwość sądowej kontroli jej zasadności.
Ograniczenie wysokości podwyżki
Wynajmujący lokal mieszkalny jest ograniczony wielkością podwyżki czynszu. W każdym wypadku podwyżka musi być uzasadniona. Musi zatem wynikać z przesłanek stricte obiektywnych albo musi być uznana przez przepisy prawa za uzasadnioną. Ograniczenie to wynika z przepisów art. 8a ust. 4 i następnych ustawy. W świetle tych przepisów wynajmujący lokal mieszkalny może podwyższyć czynsz w trzech przypadkach. W dalszej części opisze dosyć dokładnie te przypadki.
Najprostsza podwyżka to podwyższenie czynszu o wskaźnik inflacji w poprzednim roku kalendarzowym ogłaszany, w formie komunikatu, przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski”. W tym wypadku ustawodawca wskazał, że taka podwyżka z mocy prawa uznawana jest za uzasadnioną.
W drugim wypadku wynajmujący może podnieść czynsz najmu lokalu mieszkalnego do 3% wartości odtworzeniowej w skali roku. Tutaj też ustawodawca stwierdza, że jest jakiś minimalny próg czynszu, który wynajmującemu się należy i w tym zakresie nie musi on udowadniać zasadności podwyżki.
Teraz należy Ci się wyjaśnienie, co to jest wartość odtworzeniowa lokalu. Otóż wartość odtworzeniową lokalu ustala się mnożąc powierzchnię użytkową lokalu i wskaźnik przeliczeniowy kosztu odtworzenia 1 m² powierzchni użytkowej budynku mieszkalnego. Wskaźnikiem przeliczeniowym kosztu odtworzenia 1 m² powierzchni użytkowej budynku mieszkalnego jest, ogłaszany w drodze obwieszczenia przez wojewodę w wojewódzkim dzienniku urzędowym, przeciętny koszt budowy 1 m² powierzchni użytkowej budynków mieszkalnych. W obwieszczeniu wojewoda wskazuje oddzielną stawkę dla miast będących siedzibą wojewody lub sejmiku województwa i oddzielną stawkę dla pozostałej części województwa. Wskaźnik przeliczeniowy każdorazowo ustalany jest na okres 6 miesięcy.
By ustalić przeciętny koszt budowy 1 m² powierzchni użytkowej budynków mieszkalnych musisz odnaleźć najpierw ostatnie obwieszczenie wojewody dla Twojego województwa. Tutaj możesz zacząć poszukiwania: http://www.dziennikiurzedowe.gov.pl/dzienniki-wojewodztw.html
Oto przykładowe obwieszczenie Wojewody Pomorskiego.
Zgodnie z tym obwieszczeniem dla miejscowości innych niż Gdańsk na terenie województwa pomorskiego wojewoda określił stawkę 4.376,00 zł jako wskaźnik przeliczeniowy kosztu odtworzenia 1 m² powierzchni użytkowej budynków mieszkalnych. By obliczyć 3% wartości odtworzeniowej musimy pomnożyć powierzchnię użytkową lokalu przez wskaźnik obwieszczony przez wojewodę i 3%. Przyjmując założenie, że nasz mieszkanie ma 44,2 m2 powierzchni użytkowej dokonujemy obliczenia:
44,2 m² x 4.376,00 zł x 3% = 5.802,58 zł
Jest to oczywiście 3% wartość odtworzeniowa rocznie, toteż musimy ją jeszcze podzielić przez 12 miesięcy.
5.802,58 zł : 12 = 483,55 zł
W ten sposób obliczyliśmy kwotę, do jakiej możemy dokonać podwyżki czynszu bez konieczności przedstawiania uzasadnienia i kalkulacji.
Trzeci, najtrudniejszy przypadek mamy wtedy, gdy chcemy podnieść czynsz ponad wyżej wyliczoną wartość i ponad inflację. W tym wypadku podwyżka wymaga uzasadnienia, a wysokość docelowego czynszu jest ściśle ograniczona. Na ograniczenie wysokości czynszu składa się kilka składowych:
- wydatki związane z utrzymaniem lokalu,
- zwrot kapitału,
- godziwy zysk.
Jeżeli chodzi o wydatki związane z utrzymaniem lokalu, to ustawodawca uznaje, że najemca winien partycypować w kosztach utrzymania części nieruchomości wspólnej, w tym zapewne chodzi o sprzątanie klatek schodowych, korytarzy, remonty tych przestrzeni oraz ścian zewnętrznych, dachu itp., kosztów sprzątania i utrzymania podwórka oraz dostaw mediów i wywóz śmieci. Nie mam wątpliwości, że zaliczenie tych opłat jako części czynszu będzie uznane za zasadne, niezależnie od tego czy właściciel budynku sam zleca wykonanie tych czynności, czy czyni to wspólnota. (por. wyrok Sądu Rejonowego w Nowym Dworze Mazowieckim z 13 lipca 2015 roku sygn. I C 49/15). Dodatkowo można uwzględnić tutaj także koszty związane z utrzymaniem samego lokalu. Ustawodawca w przepisie art. 6a ustawy o ochronie praw lokatorów nakłada na wynajmującego szereg obowiązków. Jeżeli strony nie ustaliły w umowie najmu inaczej, to obowiązkiem wynajmującego jest dokonywanie napraw lokalu, napraw lub wymiany instalacji i elementów wyposażenia technicznego w zakresie nieobciążającym najemcy, a zwłaszcza napraw i wymiany wewnętrznych instalacji: wodociągowej, gazowej i ciepłej wody — bez armatury i wyposażenia, a także napraw i wymiany wewnętrznej instalacji kanalizacyjnej, centralnego ogrzewania wraz z grzejnikami, instalacji elektrycznej, anteny zbiorczej — z wyjątkiem osprzętu, oraz wymiany pieców grzewczych, stolarki okiennej i drzwiowej oraz podłóg, posadzek i wykładzin podłogowych, a także tynków.
Jak widzisz, katalog potencjalnych kosztów jest dosyć rozbudowany, a część wydatków nie ma charakteru stałego tylko sezonowy albo wynikający z incydentalnych potrzeb. Dlatego przyjmuję, że dopuszczalne będzie zsumowanie wydatków w dłuższym okresie czasu i ustaleniu przeciętnej ich wartości dla poszczególnych okresów płatności czynszu.
Jako drugą wartość, która może być doliczona do czynszu w celu uzasadnienia jego nowej wysokości, ustawodawca przewiduje zwrot kapitału. Wartość zwrotu kapitału została zdefiniowana w art. 8a ust. 4b ustawy na poziomie nie wyższym niż w skali roku
- 1,5% nakładów poniesionych przez właściciela na budowę albo zakup lokalu lub
- 10% nakładów poniesionych przez właściciela na trwałe ulepszenie istniejącego lokalu zwiększające jego wartość użytkową
- aż do ich pełnego zwrotu.
Jak widzisz, ograniczono Twoje pole manewru w ten sposób, że po uzyskaniu pełnego zwrotu inwestycji, nie możesz zaliczać do uzasadnienia nowej wysokości czynszu dalszego zwrotu zainwestowanego kapitału. Istnieje bowiem w określonej przyszłości taki punkt czasowy, w którym wynajmujący nie będzie mógł już w kalkulacji czynszu umieszczać składnika związanego ze zwrotem kapitału.
Zwróć też uwagę, że wartości procentowe są wskaźnikami rocznymi, toteż jeżeli najemca płaci czynsz miesięcznie to należy podzielić je przez 12.
Trzecią składową naszej kalkulacji powinien być godziwy zysk. Pojęcie to nie zostało zdefiniowane w systemie prawa. Pojęcie ustawowe nie zawiera nawet określeń uściślających. Każdorazowo powinno być to oparte na profesjonalnej analizie służących do tego parametrów. Jest to jedna z klauzul generalnych, która powinna być uzależniona od warunków przyjętych dla konkretnego przypadku (por. III CZP 130/09 uchwała SN — Izba Cywilna z dnia 5-02-2010).
Po zsumowaniu wyżej omówionych trzech części składowych kalkulacji uzyskamy kwotę, której wysokość będzie uzasadniała możliwość wypowiedzenia wysokości czynszu.
W dalszym kroku możemy złożyć najemcy wypowiedzenie podnoszące wysokość czynszu.
Wypowiedzenie wysokości czynszu
Proces wprowadzenia podwyżki jest silnie sformalizowany i w praktyce może być wieloetapowy. Wynajmujący lokal mieszkalny może podwyższyć czynsz wypowiadając jego wysokość najpóźniej na koniec miesiąca kalendarzowego, z zachowaniem terminów wypowiedzenia. Minimalny, określony w art. 8a ust. 1 ustawy o ochronie praw lokatorów okres wypowiedzenia wysokości czynszu wynosi 3 miesiące, przy czym strony mogą uzgodnić w umowie wydłużenie tego okresu. Składając wypowiedzenie wysokości czynszu, wynajmujący obowiązany jest to uczynić w formie pisemnej pod rygorem bezwzględnej nieważności podwyżki. Pamiętaj, że nie jest dopuszczalne wypowiadanie wysokości czynszu mailem czy ustnie. Bezwzględnie musisz to zrobić w formie pisemnej.
Możliwa obrona najemcy
Ponieważ jednostronna podwyżka czynszu w bardzo daleki sposób ingeruje w stosunek najmu, ustawodawca przewidział dla najemcy kilka sposobów obrony.
W pierwszej kolejności, jeżeli podwyżka następuje z poziomu wyższego niż 3% wartości odtworzeniowej lokalu albo w jej wyniku wysokość nowego czynszu przekroczy tę wartość, to najemca może zażądać przedstawienia na piśmie przyczyny podwyżki oraz wskazanie kalkulacji. Właściciel ma obowiązek odpowiedzieć również pisemnie w terminie 14 dni od dnia otrzymania żądania najemcy. Brak terminowej odpowiedzi oznacza, że podwyżka jest nieważna i ewentualną procedurę musisz zacząć od początku. Jak z tego wynika, nie przekroczenie progu 3% wartości odtworzeniowej lokalu nie uprawnia najemcy do wystąpienia z żądaniem przedstawienia uzasadnienia i kalkulacji.
Przedstawione przez wynajmującego uzasadnienie przyczyny podwyższenia czynszu wraz z kalkulacją jego wysokości gwarantują szczególną ochronę lokatora, prowadzącą aż do granicy naruszenia prawa własności i poszanowania zasady proporcjonalności. Stanowi ono dla najemcy podstawę weryfikacji podwyżki, a w sprawie sądowej wyznacza zakres przedmiotu sporu. Sąd Najwyższy wskazał, że kalkulacja podwyżki czynszu powinna zawierać wskazanie sposobu obliczenia tego z jego składników, który stanowi podstawę wypowiedzenia dotychczasowej wysokości czynszu. Powinna ona także zawierać wskazanie sposobu wyliczenia podwyższonego czynszu. Jeżeli jednak podwyżka nie obejmuje niektórych składników czynszu, np. kosztów utrzymania lokalu, lub zwrotu kapitału, to ich kalkulowanie nie jest wymagane. W takim wypadku kalkulacja winna zawierać wskazanie sposobu wyliczenia poziomu godziwego zysku.
Dalsza obrona najemcy związana jest z możliwością wytoczenia powództwa o ustalenie, że podwyżka jest niezasadna albo jest zasadna, lecz w innej wysokości. Powództwo to lokator może wytoczyć w ciągu 2 miesięcy od dnia wypowiedzenia otrzymania wypowiedzenia. Ja z tego wynika, kwestia żądania uzasadnia i kalkulacji, o której pisałem wyżej, nie ma żadnego znaczenia. Lokator może przed wytoczeniem powództwa o nie wystąpić, ale wcale nie musi. Składając pozew, najemca w kwestionuje całą podwyżkę i jednocześnie wnosi by sąd ustalił na podstawie przepisów, że podwyżka jest niezasadna albo jest zasadna, lecz w innej wysokości.
W postępowaniu sądowym sąd oceni, czy wysokość podwyżki jest uzasadniona. Oczywiście uzasadnione będą wyżej wskazane dwa przypadki: podwyżka o wskaźnik inflacji z roku ubiegłego, a także podwyżka do poziomu 3% wartości odtworzeniowej lokalu w skali roku. W pozostałych przypadkach, poprzez postępowanie dowodowe, wynajmujący będzie musiał wykazać, że podwyżka jest uzasadniona w rozumieniu wyżej wskazanej metodologii obliczeń. Muszę jeszcze raz podkreślić, że ustawodawca przyjął, że to właściciel zobowiązany udowodnić, że wprowadzona podwyżka jest zasadna.
W wypadku wytoczenia powództwa wskazanego wyżej, lokator jest obowiązany uiszczać czynsz w dotychczasowej wysokości do dnia uprawomocnienia się orzeczenia sądu kończącego postępowanie w sprawie. Dotyczy to zatem nawet postępowania w dwóch instancjach, gdy któraś ze stron będzie wnosiła apelację od niekorzystnego dla niej wyroku.
W przypadku uznania przez sąd podwyżki wysokości czynszu za zasadną, choćby w innej wysokości niż wynikająca z wypowiedzenia, obowiązkiem lokatora jest zapłata kwoty odpowiadającej różnicy między podwyższonym a dotychczasowym czynszem, za okres od upływu terminu wypowiedzenia. Trzeba o tym najemcy przypomnieć.
Najemca może też wcale nie bronić się przed podwyżką. W terminie 2 miesięcy od dnia wypowiedzenia może on po prostu odmówić na piśmie przyjęcia podwyżki. Składając takie oświadczenie, najemca dokonuje jednocześnie rozwiązania umowy najmu z upływem okresu wypowiedzenia wysokości czynszu. Dotyczy to także umów najmu zawartych na czas oznaczony. Do końca trwania umowy najmu, najemca oczywiście uiszcza czynsz w dotychczasowej wysokości.
Inne ograniczenia
Ustawodawca dodatkowo ograniczył częstotliwość dokonywania podwyżki. Podwyższanie czynszu, z wyjątkiem opłat niezależnych od właściciela, nie może być dokonywane częściej niż co 6 miesięcy. Termin ten biegnie od dnia, w którym poprzednia podwyżka zaczęła obowiązywać.